domingo, 11 de junio de 2017

Cruz Alejandra Lucas Juárez





TRES VECES MUJER

Ser mujer en estas tierras
es tener callos en las rodillas de tanto moler
hincada,
tener sonrojado el rostro
por los guiños del fuego.

Ser mujer de la sierra,
es cargar leña con mecapal desde el río
y caminar con el sol a cuestas,
tener los pies agrietados
por el ardor de las rocas.

Ser mujer de inmaculado ropaje,
se corre el riesgo
de ser perseguida por la luna.

Ser mujer de pelo largo,
es danzar para el viento
y ser cascada de arcoíris.

extraído de: OJARASCA




Chi wa puskat nawana unu
tsokgoskayitwa nawana lalata tsokgosta naskitiya’,
lakgachichokgowa wankan
xlakata talalaka’ukxilhkani lhkuyat.

Puskat xalak kasipini nawana’,
kkgalhtuchokgo nalikukalitanapi lipachini nkiwi’
chu natatlawana nchichini’kmiokgspun,
nalitantupankga
xlichichi nchiwix

Puskat ti snapapawa lhakganan,
tuwa
para naputsastalaniy papa’.

Puskat ti laklhman xchixit,
tantlini un
chu talatama xchuchut chamakxkulit






Fotografía de Esteban Delgado García



LITUTUNAKÚ (*)

Antes de ser mujer,
sin apenas pronunciar mi primera palabra,
ya era trenza mi pensamiento.

Antes de cruzar las fronteras de mis miedos,
de admirar la danza del trueno,
de sentir la primera caricia del fuego
y de cruzar la mirada con el tiempo,
ya era un ser tutunakú.

Antes de caminar y caer sobre la tierra húmeda
ya solfeaba mi corazón en tres tonos.
Cuando mis pasos aún eran torpes,
poseía ya tres conciencias.

Mucho antes de mi bautizo,
mis tres nahuales corrían ya
en esta tierra de orquídeas,
bordado de mamá Tere.

Antes de conocer mi rostro,
ya pensaba y gritaba con triple intensidad,
ya era tutunakú.

extraído de: OJARASCA
(*)Litutunakú: Persona que pertenece a la cultura de los tres corazones: totonac




Nina puskat xakwan,
nina akgalhtum xakchuwinan,
xakgokgxwata xwaniti nkintalakapastakni’.

Kgasiyaja laa nina xakkgalhpakgoskgoyi nkintapikwa,
nina xaklakgapasa xtatantlini jili’,
nina xakmakgkatsiy lhkuyat
chuwa nina xaktalalakaukxilha nkilhtamaku,
litutunakuja xakwanit.

Nina la xaktlawan ni para xakalhtuj kxamonkgawa ntiyat
tipatututa xtliyi nkilistakni’.
Kakuwa ntankgala tankgala xaktlawan,
akgtututa nkiti xakkgalhi nkintapuwan.

Maski nina xaktakgmunu,
xkgosnantapulikgoya ntantutu nkinkuxta
unu ntani anankgoyi ntsinkalapatux,
xtatlawaan kintse Tere.

Nina xaklakgapasa nkilakan,
makgtututa ntlakg pixlanka xak lakapastak chu xak xekgnan,
litutunakuja xakwanit.








Cruz Alejandra Lucas Juárez 
(Tuxtla, Puebla, México, 1997)
Escribe en lengua tutunakú. Estudia Lengua
y Cultura en la Universidad Intercultural de su estado.
para leer más en: REVISTA SINFÍN

Fotografía de mujeres totonacas extraída de El Tajín


No hay comentarios:

Publicar un comentario